İstanbul Maslak’ta belediye otobüsünde sırf şortlu diye bir kadına tekme atılması medyada geniş yer aldı. Malum şahıs defalarca kamuoyunun baskısıyla tutuklanıp tekrar serbest bırakıldı. “Ben giyimini beğenmediğimi döverim” şeklindeki beyanıyla kanun kural tanımaz bir antisosyal kişilik örüntüsü çizen kişinin cüretkar beyanları da hayli ilginçti.
Danışanlarımdan çok fazla toplu taşıma araçlarında tacize maruz kaldıklarını duydum ama böylesi bir ilkti.
Her ne kadar bunu dini duygularıyla yaptığı söylense de, ne din ne de kanun bir başkasının düşünce ve tercihlerine karşı karışılmamasını, müdahale edilmemesini söyler. Dinde saygı ve hoşgörü esastır.
Peki neden durduk yere bir otobüste işinden evine giderken herkesin gözü önünde bir varlık masum bir kadına sırf kıyafetinden dolayı saldırır?
Cevap ne dindarlık, ne yobazlık tabii ki de. Sadece kişilik patolojisi…
Duruma psikolojik açıdan bakarsak meselenin özünü daha iyi anlarız.
Her canlının kendini biyolojik ve ruhsal olarak dengede (homeostasis) tutma eğilimi vardır. Örneğin vücudumuz mikroplara karşı kanda akyuvarların çoğalmasıyla savunmaya geçer. Ruhsal olarak da insanda; doğumdan itibaren hayatta kalmak ve bütünlüğünü, dengesini korumak adına çatışmalara karşı kullanılan savunma mekanizmaları oluşur. Benlik için tehlikeli algılanan bunaltı, sıkıntı doğurabilecek durumlara karşı savunmalar geliştirilir. Bunların bazıları ilkel bazıları olgundur. İnsan ruhsal gelişmişlik seviyesine göre bu savunmaları kullanır. Çocukluğun ilk yıllarında ahlaki/vicdani duyguların gelişmediği zamanlarda ihtiyaçlara göre oluşan savunmalar genelde ilkel, daha ileri yaşlarda yetiştiği çevrenin yapısına göre gelişen ahlaki tutumlarla birlikte daha olgun savunma sistemleri oluşur. Günlük hayatımızda fark etmeden kullandığımız bölme, çözülme, yer değiştirme, aklileştirme, yalıtma, fantezi, yüceleştirme, gerileme gibi yüzlerce savunmalarımız vardır. Örneğin; bir yakınımızın kaybında ilk vereceğimiz tepki inkar (yadsıma) savunma düzeneğidir. Gerçeklik kabul edemeyeceğimiz kadar zor olduğu için inkarı seçeriz. Veya kendimizde kabul edemediğimiz olumsuz tutum ve davranışları başkasına atarak yansıtma (projeksiyon) kendi sistemimizi rahatlatırız.
Ya da dayanması zor bir durumla karşı karşıya kaldığımızda esprili bir cevap vererek daha olgun olan mizah savunma mekanizmasını kullanırız.
İşte bunlardan biri de tersine döndürme (reaksiyon-formasyon) ilkel savunma mekanizmasıdır. Kişi kendi içindeki bilinçdışı yasak dürtü ve eğilimlerin tam karşıtı tepkiler vererek benliğini savunmaya çalışır. Örneğin, içindeki kin ve nefret eğilimlerine karşı aşırı kibar ve nazik; kirlilik duygularına karşı anormal derecede titiz ve temiz olabilir. Obsesif kompulsif bozukluklarda bilinçdışı suçluluk, günahkarlık, kirlilik hislerinden dolayı temizlik konusunda aşırı titizlik, temizlik, düzenlilik de bir tersine döndürerek ruhsal yapısını yatıştırmaya yönelik tutumlardır. Her türlü bağnazlığın altında karşıt tepki kurma savunma mekanizmasını görebiliriz. İnançlı, imanlı, ahlaki değerleri yerinde olan kişi mutlu, rahat ve huzurlu kendi halinde dinini yaşar. Ama sıkı sık dinden bahsedip başkalarını suçlayan, günahkar gören dinci kişilerin yaptığı kendi içindeki çelişkilere karşı bir tutum geliştiriyordur. Başkalarını sömüren politikacı sürekli adalet ve eşitlikten bahsederek kendi içindeki bilinçdışı dürtü ve eğilimlerle savaşıyor olabilir. Yani kendi içinde sürekli hissettiği, rahatsız olduğu olumsuz dürtüler ve eğilimler vardır, birey de kendi benlik bütünlüğünü korumak için karşıt tutum ve davranışlar gösterir.
Patolojik aşklarda görülen aşırı nefret de kontrol altına alınamayan bir aşkın göstergesidir.
Malum vakadaki kişi, şortlu bir kadına karşı hissettiği cinsel dürtüsünü kontrol edemediği, istek ve arzularına karşılık göremeyeceğini hissettiği için karşıt tepki vererek içindeki kırılmayı hafifletmekte, bunu yaparken de toplumsal normlara aykırı olduğunu bahane ederek normalleştirmeye çalışmaktadır. Kısacası tatmin edemediği cinsel dürtülerini, şiddet şeklinde göstermektedir.
En ilkel dürtülerden olan cinsellik tıpkı yemek, içmek gibi normal şekilde tatmin edilmediğinde farklı şekilde topluma yansımaları olur. Ahlak yoksunu bir insan çalışarak karnını doyurmak yerine nasıl ki hırsızlık yapar, cinsel ihtiyaçlarını normal karşılayamayan bastıran biri de sapkınlık, tecavüz veya saldırganlık gösterebilir. Ahlaki yapısı düzgün bir insan başkasına zarar vermeden cinsel ihtiyaçlarını ilişkisinde veya masturbasyon yolu ile giderir.
Bu tarz yaklaşımların toplumsal denge adına cezalandırılmaları gerekir. Çünkü cezasız kaldığında normalleştirilmiş sayılır ve benzer durumlar çoğalır.
Özellikle bu suçlar toplumsal kutuplaşma ve ayrışmaya malzeme yapılmadan, bireysel patolojilerin bir sonucu olduğunun anlaşılması gerekir.
Feyzullah ALPMAN
Uzm. Klinik Psikolog/Psikoterapist